Każde dziecko, u którego stwierdzono wadę słuchu, powinno mieć dokładnie zbadany wzrok.
Tak jak u dzieci słyszących również i u dzieci z wadami słuchu mogą wystąpić zaburzenia o charakterze dyslektyczno-dysgraficzno-dysortograficznym. Mogą one utrudniać naukę mowy, czytania i pisania. Po stwierdzeniu tych zaburzeń w badaniach psychologiczno-pedagogicznych konieczne jest podjęcie specjalistycznej terapii pedagogicznej. Ze względu na sprzężenie wad terapia powinna mieć indywidualny charakter.
Poziom rozwoju intelektualnego dziecka.
Niemal wszystkie dzieci z wadami słuchu rozpoczynające naukę szkolną są badane przez psychologów i pedagogów. Ze względu na opóźnione tempo rozwoju mowy werbalnej do diagnozy psychologicznej tej grupy dzieci używa się bądź specjalistycznych testów, bądź stosuje inne normy. Dzięki temu psycholog może stwierdzić, czy dane dziecko ma procesy poznawcze rozwinięte odpowiednio do wieku niezależnie od tego, jakim zasobem słownictwa dysponuje i jak wyraźnie się wypowiada. Testy inteligencji ogólnej przeznaczone dla dzieci niesłyszących badają ich wiedzę o środowisku, umiejętność spostrzegania różnych zjawisk, tworzenia pojęć, tempo uczenia się itd. W momencie rozpoczęcia nauki szkolne rozwój umysłowy dziecka z wadą słuchu, a szczególnie struktura inteligencji werbalnej, nie jest zakończony.
Tylko rzetelne badanie psychologiczno-pedagogiczne może określić poziom rozwoju intelektualnego dziecka.
Wśród dzieci z wadami słuchu uczęszczających do różnego typu szkół są takie, u których stwierdzono obniżony poziom intelektualny. Dzieci te mają szczególne trudności w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych, rozumieniu i posługiwaniu się zdaniami złożonymi oraz poprawną artykulacją. Mają one zazwyczaj osłabioną motywację do uczenia się i powtarzania ćwiczeń, szybciej męczą się wysiłkiem umysłowym, mają trudności ze świadomą koncentracją uwagi. W
przypadku mniejszych ubytków słuchu u dzieci z obniżonym poziomem intelektualnym może występować znaczna dysproporcja między stosunkowo wyraźną i melodyjną wymową a ubogim słownictwem i słabym rozumieniem pojęć abstrakcyjnych.
Poziom pamięci słuchowej.
Pamięć słuchowa dziecka słyszącego rozwija się w sposób mimowolny. Dziecko przebywając w towarzystwie innych osób, słyszy wszystkie ich wypowiedzi, zapamiętuje słowa, zwroty, określenia, które powtarzają się najczęściej lub wypowiedziane zostały w sposób emocjonalny.
Konsekwencją wady słuchu, szczególnie poważnej i głębokiej, jest fakt, że do dziecka docierają tylko te informacje, które zostały skierowane do niego świadomie i celowo. Dziecko nie jest w stanie na bieżąco wysłuchiwać wszystkich wypowiedzi otaczających go osób. Do małego dziecka z wadą słuchu mówi się krótkimi, prostymi zdaniami, w związku z tym nie ma ono potrzeby (ani możliwości) zapamiętywania kilku informacji jednocześnie. Polecenia kierowane do dziecka zazwyczaj dotyczą jednej czynności lub jednego przedmiotu. Stosunkowo późno, bo dopiero w wieku 5-6 lat można oczekiwać, że dziecko zrozumie, a więc i zapamięta, złożone polecenie. Terapeuci i rodzice są najczęściej skoncentrowani na opanowywaniu przez dziecko kolejnych elementów języka i dopiero u progu szkoły zauważają, że dziecko nie rozumie tekstu nie dlatego, że ma zbyt ubogie słownictwo, lecz dlatego, że nie umie zapamiętać treści więcej niż dwóch ostatnich zdań.
Dzieci z wadami słuchu najczęściej uczą się materiału szkolnego korzystając z pamięci wzrokowej, przez co ich pamięć słuchowa nadal nie jest ćwiczona i nie zwiększa się jej pojemność.
Kultura językowa środowiska rodzinnego.
U dzieci słyszących jak i niesłyszących rozwój języka ilościowy (zakres słownictwa) jak i jakościowy (gramatyka i składnia) zależny jest od kodu, jakim posługuje się jego najbliższe
otoczenie. Jeśli najbliższa rodzina posługuje się językiem ubogim, niepoprawnym gramatycznie, to dziecko też tak będzie mówiło.
Innego typu problem powstaje jeżeli w domu rodzinnym mówi się gwarą. Wówczas dziecko na lekcjach i na zajęciach logopedycznych spotyka się z innym językiem niż w domu. Różnice dotyczą zarówno słownictwa, wymowy, intonacji, rytmu, akcentu jak i końcówek gramatycznych. Dziecko z wadą słuchu może czuć się zdezorientowane i niepewne, ponieważ ma do czynienia z dwoma różnymi systemami językowymi.
Inny problem pojawia się gdy rodzice dzieci z wadami słuchu starają się mówić jak najprostszym językiem, aby ich komunikaty były rozumiane. Z czasem nabierają nawyku takiego mówienia, mimo że dziecko rośnie i rozwija się umysłowo, nie wzbogacają języka, którym mówią do dziecka.
W rozmowach z dziećmi nie przedstawiają argumentów, ograniczają się jedynie do prostych poleceń, stwierdzeń, zakazów, nakazów. Wypowiedzi mają jedynie charakter informacyjny.
Aby rozwój mowy i rozumienia u dziecka z wadą słuchu przebiegał w sposób optymalny, niezbędna jest pełna akceptacja rodziców dla swojego dziecka wraz z jego wadami i zaletami. Nie powinni oni wstydzić się tej wady ani izolować dziecka od otoczenia słyszących rówieśników. Wprost przeciwnie, powinni starać się, aby dziecko miało jak najczęściej kontakty ze słyszącymi, uczyło radzić sobie w różnych sytuacjach życia codziennego i dostrzegało, że w osiąganiu celów pomocna i konieczna jest mowa.
Zbigniew Biernacki
Bibliografia
1. Lowe A.: Każde dziecko może nauczyć się słyszeć i mówić. Media Rodzina, Poznań 1999.
2. Wyczesany J. (red): Dziecko z wadą słuchu w szkole podstawowej. Wydawnictwo Sponsor, Kraków 1992.
3. Kobosko J. (red): Moje dziecko nie słyszy. Materiały dla rodziców dzieci z wadą słuchu. Stowarzyszenie Przyjaciół Osób Niesłyszanych „ Człowiek-człowiekowi", W-wa 2000.
4. Perier O.: Dziecko z uszkodzonym narządem słuchu. WSiP, W-wa 1992.